La Relectio de arte magica di Francisco de Vitoria

Titolo Rivista RIVISTA DI STORIA DELLA FILOSOFIA
Autori/Curatori Saverio Di Liso
Anno di pubblicazione 2015 Fascicolo 2015/3 Lingua Italiano
Numero pagine 29 P. 527-555 Dimensione file 604 KB
DOI 10.3280/SF2015-003003
Il DOI è il codice a barre della proprietà intellettuale: per saperne di più clicca qui

Qui sotto puoi vedere in anteprima la prima pagina di questo articolo.

Se questo articolo ti interessa, lo puoi acquistare (e scaricare in formato pdf) seguendo le facili indicazioni per acquistare il download credit. Acquista Download Credits per scaricare questo Articolo in formato PDF

Anteprima articolo

FrancoAngeli è membro della Publishers International Linking Association, Inc (PILA)associazione indipendente e non profit per facilitare (attraverso i servizi tecnologici implementati da CrossRef.org) l’accesso degli studiosi ai contenuti digitali nelle pubblicazioni professionali e scientifiche

Seen in Relectio de arte magica (1540), the last of his thirteen Relectiones, the interest of Francisco de Vitoria for magic seems dictated not so much, or not only, by the need to disclose critical information needed to eliminate superstition and to guard against the temptations of the occult sciences, but rather by deep-rooted moral and intellectual curiosity. Considering the matter from the perspective of its historical development, de Vitoria’s reflection is situated at a middle stage, namely between 1520 and 1570, when a kind of interruption in the production of literature can be seen. But also from the point of view of theory and practice, the position of the methodologically doubtful Salamancan is geared to scrutinizing and understanding, even before judging and punishing, the phenomenon of magic.;

Keywords:Magic, scholastic, Renaissance, Francisco de Vitoria

  1. Agostino 1973: Aurelius Augustinus, De Trinitate, in Opere di Sant’Agostino, vol. IV, Città Nuova, Roma 1973 [CCSL 50-50A; PL 41].
  2. - Agostino 1978: Id., De civitate Dei, ivi, vol. V/1 [Libri I-X], Città Nuova, Roma 1978 [CCSL 47; PL 42].
  3. - Agostino 1989: Id., De genesim ad litteram, ivi, vol. IX/2, Città Nuova, Roma 1989 [CCSL 28/1; PL 34].
  4. - Agostino 1991: Id., De civitate Dei, ivi, vol. V/3 [Libri XIX-XXII], Città Nuova, Roma 1991 [CCSL 48; PL 42].
  5. - Agostino 1995a: Id., De diversis Quaestionibus ad Simplicianum, ivi, vol. VI/2, Città Nuova, Roma 1995 [CCSL 44; PL 40].
  6. - Agostino 1995b: Id., De divinatione daemonum, ivi, vol. VI/2, Città Nuova, Roma 1995 [PL 40].
  7. - Agostino 1997: Id., Quaestiones in Exodum, ivi, vol. XI/1, Città Nuova, Roma 1997 [CCSL 33; PL 34].
  8. - Agrippa 2004: Henricus Cornelius Agrippa von Nettesheim, Dell’incertitudine e della vanità delle scienze, testo e note a cura di Tiziana Provvidera, presentazione di Giovanni
  9. Pugliese Carratelli, Nino Aragno Editore, Torino 2004.
  10. - Averroè 1562: Averroes, Sermo de Substantia orbis […], in Aristotelis Opera Cum Averrois Cordubensis […] commentariis, Venetiis apud Junctas [= Editio Juntina], 1562. - Bailey 2008: Michael D. Bailey, Magic and Superstition in Europe. A Concise History from Antiquity to the Present, tr. it. Magia e superstizione in Europa dall’antichità ai giorni nostri, Lindau, Torino 2008.
  11. - Bataillon 1966: Marcel Bataillon, Erasmo y España, Fondo de Cultura Económica, México 1966 (1a edizione: 1950).
  12. - Belda Plans 2000: Juan Belda Plans, La Escuela de Salamanca y la renovación de la teología en el siglo XVI, Biblioteca de Autores Cristianos, Madrid 2000, su Francisco de Vitoria: pp. 313-398.
  13. - Benítez 2007: Miguel Benítez, La Biblioteca magica de Bonaventure de Fourcroy, in Meroi 2007, vol. II, pp. 681-701.
  14. - Blum 2007: Paul Richard Blum, «Cognitio falsitatis vera est». Benedictus Pererius critico della magia e della cabala, in Meroi 2007, vol. I, pp. 345-362.
  15. - Blum 2012: Paul Richard Blum, Benedictus Pererius: Renaissance Culture at the Origins of Jesuit Science, in Paul Richard Blum, Studies on Early Modern Aristotelianism, Brill, Leiden-Boston 2012, pp. 139-182.
  16. - Boyer 1931: Charles Boyer, La théorie augustinienne des raisons séminales, in «Miscellanea Agostiniana», II (1931), pp. 795-820.
  17. - Campanella 2001: Tommaso Campanella, Apologia pro Galileo, a cura di Paolo Ponzio, Bompiani, Milano 2001.
  18. - Campanella 2006: Id., Apologia pro Galileo, a cura di Michel-Pierre Lerner, Istituto Italiano per gli studi filosofici - Scuola Normale Superiore, Pisa 2006.
  19. - Cardini 1979: Franco Cardini, Magia, stregoneria, superstizioni nell’Occidente medievale, La Nuova Italia, Firenze 1979.
  20. - Cardini 1995: Id., Demoni e meraviglie. Magia e stregoneria nella società medievale, Edizioni Raffaello, Bitonto 1995.
  21. - Cassi 2009: Aldo Andrea Cassi, Lo ius in bello nella dottrina giusinternazionalista moderna. Annotazioni di metodo e itinerari d’indagine, in «Quaderni fiorentini per la storia del pensiero giuridico moderno», XXXVIII (2009), pp. 1141-1168.
  22. - Cicerone 1963: Marcus Tullius Cicero, De officiis, ed. Carl Atzert, Teubner, Leipzig 1963.
  23. - Ciliberto 2005: Michele Ciliberto, Pensare per contrari. Disincanto e utopia nel Rinascimento, Edizioni di Storia e Letteratura, Roma 2005.
  24. - Copenhaver 1984, Brian Copenhaver, Scholastic Philosophy and Renaissance Magic in De vita of Marsilio Ficino, in «Renaissance Quarterly», 37 (1984), pp. 523-554.
  25. - Delpech 1998: François Delpech, Libros y tesoros en la cultura española del Siglo de Oro. Aspectos de una contaminación simbólica, in L’écrit dans l’Espagne du Siècle d’Or. Pratiques et représentations, sous la direction de Pedro M. Cátedra, Maria Luisa López-Vidriero et Augustín Redondo, édition revue et corrigée par Javier Guijarro Ceballos, Ediciones Universiadad de Salamanca, Salamanca 1999, pp. 95-110.
  26. - Díaz Balsera 2008: Viviana Díaz Balsera, On Barbarism, Demons, and Natural Reason: Las Casas’s Rhetoric of Human Sacrifices in Pre-Hispanic Mexico, in Santa Arias / Eyda M. Merediz (edited by), Approaches to Teaching the Writings of Bartolomé de Las Casas, The Modern Language Association of America, New York 2008, pp. 159-166.
  27. - D’Onofrio 1996: Giulio D’Onofrio (dir.), Storia della Teologia nel Medioevo. I. I princìpi, Piemme, Casale Monferrato 1996.
  28. - Decretum Gratiani 1879: Decretum Gratiani, in Corpus Iuris Canonici. Pars Prior. Decretum Magistri, ed. Aemilius Ludwig Richter / Aemilius Friedberg, vol. I, Tauchnitz, Lipsia 1879 [ripr. Akademische Druck-U. Verlagsanstalt, Graz 1959]. - Ernst 2002: Germana Ernst, Tommaso Campanella. Il libro e il corpo della natura, Laterza, Roma-Bari 2002.
  29. - Extravagantes Communes 1879: Extravagantes Communes in Corpus Iuris Canonici. Pars Secunda. Decretalium Collectiones, ed. Aemilius Ludwig Richter /Aemilius Friedberg, vol. II, Tauchnitz, Lipsia 1879 [ripr. Akademische Druck-U. Verlagsanstalt, Graz 1959].
  30. - Ficino 1529: Marsili Ficini de Vita libri tres, Basileae, Apud Io. Bebelium, 1529.
  31. - Frayle Delgado 2006: Luis Frayle Delgado, Estudio preliminar, in Vitoria 2006, pp. 11-47.
  32. - Gardette 1927: L. Gardette, Magie, in Dictionnaire de Théologie Catholique, t. IX, Librairie Letouzey et Ané, Parigi 1927, coll. 1510-1550.
  33. - Garin 1976: Eugenio Garin, Per una nuova valutazione storica della magia rinascimentale [1954], in Cesare Vasoli (a cura di), Magia e scienza nella civiltà umanistica, il Mulino, Bologna 1976, pp. 149-162.
  34. - Garin 2007a: Id., Lo zodiaco della vita. La polemica sull’astrologia dal Trecento al Cinquecento, Laterza, Roma-Bari 2007 (1a edizione: 1976).
  35. - Garin 2007b: Id., Medioevo e Rinascimento, Laterza, Roma-Bari 2007 (1a edizione: 1954).
  36. - Getino 1929-1930: Luis G. Alonso Getino, Vitoria y Vives: sus relaciones personales y doctrinales, in «Anuario Asociación Francisco de Vitoria», II (1929-1930), pp. 276-308.
  37. - Geuna 2005: Marco Geuna, Le relazioni fra gli Stati e il problema della guerra: alcuni modelli teorici da Vitoria a Hume, in Annamaria Loche (a cura di), La pace e le guerre. Guerra giusta e filosofie della pace, CUEC, Cagliari 2005, pp. 45-130.
  38. - Ginzburg 1966: Carlo Ginzburg, I benandanti. Stregoneria e culti agrari tra Cinquecento e Seicento, Einaudi, Torino 1966.
  39. - Giuseppe Flavio 1974: Giuseppe Flavio, La Guerra Giudaica, a cura di Giovanni Vitucci, Fondazione Lorenzo Valla, Mondadori, Milano 1974.
  40. - Giuseppe Flavio 1998: Id., Antichità Giudaiche, a cura di Luigi Moraldi, 2 voll., UTET, Torino 1998, XIII, 9, p. 794.
  41. - Gregorio Nazianzeno 1858: Gregorius Nazianzenus, Funebris oratio in laudem Basilii Magni Caesareae in Cappadocia [= Monodia], in Patrologia Graeca, accurante Jacques-Paul Migne, Tomus XXXVI, excudebatur et venit apud J.-M. Migne editorem in via dicta D’Amboise prope portam Lutetiae Parisiorum 1858.
  42. - Hanke 1994: Lewis Hanke, All Mankind is One, Northern Illinois University Press, DeKalb 1994 (1a edizione: 1974).
  43. - Hansen 1901: Joseph Hansen, Quellen und Untersuchungen zur Geschichte des Hexenwahns und der Hexenverfolgung im Mittelalter, Georgi, Bonn 1901, ripr. Georg Olms Verlag, Hildesheim 2003.
  44. - Hernández 1995: Ramón Hernández, Francisco de Vitoria. Vida y pensamiento internacionalistam, Biblioteca de Autores Cristianos, Madrid 1995.
  45. - Isidoro di Siviglia 1830: Isidorus Hispalensis, Etymologiarum Libri XX, in Patrologia Latina, accurante Jacques-Paul Migne, Tomus LXXXII, excudebatur et venit apud
  46. J.-P. Migne editorem in via dicta D’Amboise prope portam Lutetiae Parisiorum 1830, L. VIII, c. IX, coll. 310-314.
  47. - Juan de Torquemada 1578: Johannes a Turrecremata, In causarum Decretalium secundam partem doctissimi Commentarii. Tomus Tertius, Venetiis Apud Haeredem Hieronymi Scoto, 1578.
  48. - Kieckhefer 1989: Richard Kieckhefer, Magic in the Middle Age, Cambridge University Press, Cambridge 1989, tr. it. La magia nel Medioevo, Laterza, Roma-Bari 2004. - Levack 2012: Brian P. Levack, The Witch-Hunt in Early Modern Europe (1987), tr. it. La caccia alle streghe in Europa agli inizi dell’Età moderna, Laterza, Roma-Bari 2012.
  49. - Lamacchia 1995: Ada Lamacchia, Le relectiones di Francisco de Vitoria e la innovazione filosofico-giuridica nell’Università di Salamanca, in Ead. (a cura di), La filosofia nel Siglo de Oro. Studi sul Tardo Rinascimento spagnolo, Levante, Bari 1995, pp. 17-118.
  50. - Las Casas 1967 : Bartolomé de Las Casas, Apologética Historia Sumaria, a cura di Edmondo O’Gorman, 2 voll., Universidad Nacional de México, México 1967.
  51. - Lozito 1999: Vito Lozito, Agiografia, magia, superstizione, Levante, Bari 1999.
  52. - Ludovico Ricchieri 1542: Ludovici Caelii Lectionum Antiquarum libri 30 […] Basileae: Hieronimus Froben, 1542.
  53. - Meroi 2007: La magia nell’Europa moderna. Tra antica sapienza e filosofia naturale, 2 vv., Atti del convegno (Firenze, 2-4 ottobre 2003), a cura di Fabrizio Meroi, con la collaborazione di Elisabetta Scapparone, Olschki, Firenze 2007.
  54. - Monter 1987: William Monter, Ritual, Mith and Magic in Early Modern Europe, The Harvest Press, Brighton 1983, tr. it. Riti, mitologia e magia in Europa all’inizio dell’età moderna, il Mulino, Bologna 1987.
  55. - Origene 1862: Origene, In Numeros homiliae, in Patrologia Greca, cit., Tomus XII, Parigi 1862.
  56. - Perrone Compagni 2007: Vittoria Perrone Compagni, La magia ermetica tra Medioevo e Rinascimento, in Meroi 2007, vol. I, pp. 3-23.
  57. - Pietro della Palude 1493: Petrus de Palude, Scriptum in quartum Sententiarum, Venetiis per Bonetum Locatellum Bergomensem, 1493.
  58. - Pseudo Aristotele 2007: [Ps.-]Aristotele, Racconti meravigliosi, a cura di Gabriella Vanotti, Bompiani, Milano 2007.
  59. - Rabano Mauro 1864a: Hrabanus Maurus, De magicis artibus, in Patrologia Latina, cit., Tomus CX, Parigi 1864, coll. 1095-1110.
  60. - Rabano Mauro 1864b: Id., Commentariorum in Exodum Libri quatuor, in Patrologia Latina, cit., Tomus CVIII, Parigi 1864.
  61. - Reuchlin 1514: Iohannes Reuchlin, De verbo mirifico […]. Tubingae ex aedibus Thomae Anshelmi Badensis, 1514.
  62. - Ricchieri 1517: Lodovicus Caelius Rhodiginus [Ludovico Ricchieri, Celio Rodigino], Lectionum antiqurum libri XVI […] Basileae apud Ioannem Frobenium, 1517.
  63. - Ricchieri 1542: Id., Lectionum Antiquarum libri XXX […] Basileae: Hieronimus Froben, 1542.
  64. - Spruit 2007: Leen Spruit, Magic and the Roman Congregations of the Holy Office and the Index, in Meroi 2007, vol. I, pp. 363-380.
  65. - Tommaso d’Aquino 1897: Thomas Aquinas, Secunda Secundae Summae theologiae a questione LVII ad quaestionem CXXII, in Opera omnia, Edizione Leonina, t. IX, ex Typographia Polyglotta, Romae 1897.
  66. - Tommaso d’Aquino 1903: Id., Tertia pars Summae theologiae, ivi, t. XIV, ex Typographia Polyglotta, Romae 1903.
  67. - Tommaso d’Aquino 1926: Id., Summa contra gentiles, ivi, t. XIV, Typis Riccardi Garroni, Romae 1926.
  68. - Tommaso d’Aquino 1953: Id., Quaestiones disputatae de potentia, ed. Paolo M. Pession,
  69. Marietti, Torino-Roma 1953 (10a edizione 1965)
  70. - Urdánoz 1960: Teófilo Urdánoz, De la magia. Introducción, in Vitoria 1960, 1223-1227. - Vasoli 1976: Cesare Vasoli (a cura di), Magia e scienza nella civiltà umanistica, il Mulino, Bologna, 1976.
  71. - Villoslada 1938: Ricardo G. Villoslada, La Universidad de París durante los estudios de Francisco de Vitoria o.p. (1507-1522), Università Gregoriana, Roma 1938.
  72. - Vitoria 1960: Francisco de Vitoria, De arte magica, in Obras de Francisco de Vitoria. Relecciones Teológicas, ed. crit. Teófilo Urdánoz, Biblioteca de Autores Cristianos, Madrid 1960, 1, pp. 1228-1291.
  73. - Vitoria 1996: Id., Relectio de indis. La questione degli indios, testo critico di Luciano Pereña, edizione italiana e traduzione di Ada Lamacchia, Levante, Bari 1996.
  74. - Vitoria 2005: Id., De iure belli, a cura di Carlo Galli, Laterza, Roma-Bari 2005.
  75. - Vitoria 2006: Id., Sobre la magia, edición de Luis Frayle Delgado, Editorial San Esteban, Salamanca 2006.
  76. - Walker 1958: Daniel. P. Walker, Spiritual and Demonic Magic from Ficino to Campanella, The Warburg Institute – University of London, London 1958.
  77. - Yates 2000: Francis A. Yates, Giordano Bruno and the Hermetic Tradition, Routledge and Kegan Paul Ltd, London 1964, tr. it, Giordano Bruno e la tradizione ermetica, Laterza, Roma-Bari 2000 (1a ed. 1969).
  78. - Zambelli 1974: Paola Zambelli, Le problème de la magie naturelle à la Renaissance,
  79. in Magia, astrologia e religione nel Rinascimento, Convegno polacco-italiano (Varsavia 25-27 settembre 1972), «Accademia polacca delle scienze», LXV (1974), Wroclaw-Warsaw-Kraków-Gdansk 1974, pp. 48-82.
  80. - Zambelli 1996: Ead., L’ambigua natura della magia. Filosofi, streghe, riti nel Rinascimento, Marsilio, Venezia 1996.
  81. - Zika 1976: Charles Zika, Reuchlin’s De verbo mirifico and the Magic Debate of the Late Fifteenth Century, in «Journal of the Warburg and Courtauld Institutes», XXXIX (1976), pp. 104-138.

Saverio Di Liso, La Relectio de arte magica di Francisco de Vitoria in "RIVISTA DI STORIA DELLA FILOSOFIA" 3/2015, pp 527-555, DOI: 10.3280/SF2015-003003