La quaestio veritatis in Pedro da Fonseca: il problema della simplex apprehensio e la fondazione delle identità logiche

Titolo Rivista RIVISTA DI STORIA DELLA FILOSOFIA
Autori/Curatori Simone Guidi
Anno di pubblicazione 2020 Fascicolo 2020/1 Lingua Italiano
Numero pagine 30 P. 51-80 Dimensione file 123 KB
DOI 10.3280/SF2020-001003
Il DOI è il codice a barre della proprietà intellettuale: per saperne di più clicca qui

Qui sotto puoi vedere in anteprima la prima pagina di questo articolo.

Se questo articolo ti interessa, lo puoi acquistare (e scaricare in formato pdf) seguendo le facili indicazioni per acquistare il download credit. Acquista Download Credits per scaricare questo Articolo in formato PDF

Anteprima articolo

FrancoAngeli è membro della Publishers International Linking Association, Inc (PILA)associazione indipendente e non profit per facilitare (attraverso i servizi tecnologici implementati da CrossRef.org) l’accesso degli studiosi ai contenuti digitali nelle pubblicazioni professionali e scientifiche

;

Keywords:Pedro da Fonseca, 16th-century scholasticism, theory of truth, simple apprehension, exemplarism and logical identities

  1. - Ashworth 1968: Jennifer E. Ashworth, Petrus Fonseca and Material Implication, «Notre Dame Journal of Formal Logic», IX (1968), pp. 227-228.
  2. - Ashworth 1973: Jennifer E. Ashworth, Existential Assumptions in Late Medieval Logic, «American Philosophical Quarterly», X, (1973: 2), pp. 141-147.
  3. - Ashworth 1974: Jennifer E. Ashworth, Language and Logic in the Post-medieval Period, Reidel, Dordrecht, Boston 1974.
  4. - Ashworth 1977: Jennifer E. Ashworth, Chimeras and Imaginary Objects: A Study in the Post-Medieval Theory of Signification, «Vivarium», XV, (1977: 1), pp. 57-79.
  5. - Ashworth 1981a: Jennifer E. Ashworth, Mental Language and the Unity of Propositions: A Semantic Problem Discussed by Early Sixteenth Century Logicians, in «Franciscan Studies», XLI (1981), pp. 61-96.
  6. - Ashworth 1981b: Jennifer E. Ashworth, Do Words Signify Ideas or Things? The Scholastic Sources of Locke’s Theory of Language, «Journal of the History of Philosophy » XIX (1981) pp. 299-326.
  7. - Ashworth 1982: Jennifer E. Ashworth, The Structure of Mental Language: Some Problems Discussed by Early Sixteenth Century Logicians, «Vivarium», XX, (1982: 1), pp. 59-83.
  8. - Ashworth 1985: Jennifer E. Ashworth, Studies in Post-Medieval Semantics, Variorum Reprints, London 1985.
  9. - Ashworth 1997: Jennifer E. Ashworth, Petrus Fonseca on Objective Concepts and the Analogy of Being, in P. Easton, (a cura di), The Logic of Ideas and Faculty Psychology in Early Modern Philosophy, Atascadero, Ridgeview 1997, pp. 47-63.
  10. - Ashworth 2004a: Jennifer E. Ashworth, Singular Terms and Predication in some Late Fifteenth and Sixteenth Century Thomistic Logicians, in A. Maierù, L. Valente (a cura di) Medieval Theories on Assertive and Nonassertive Language, Leo S. Olschki, Firenze 2004, pp. 517-536.
  11. - Ashworth 2004b: Jennifer E. Ashworth, Singular Terms and Singular Concepts: From Buridan to the Early Sixtheenth Century, in S. Ebbesen, R.L. Friedman (a cura di), John Buridan and beyond. Topics in the language sciences, 1300–1700, Reitzel, Copenhagen 2004, pp. 121-152.
  12. - Ashworth 2019: Jennifer E. Ashworth, Jesuit Logic, in C. Casalini (a cura di), Jesuit Philosophy on the Eve of Modernity, Brill Leiden-Boston 2019: pp. 95-114.
  13. - Boezio 1880: Anicii Manlii Severini Boetii Commentarii in Librum Aristotelis Her≈ NErmhne≈aw, recessuit Carolus Meiser, pars posterior secundam editionem et indices continents, in aedibus B.G. Teubneri, Lipisiae 1880.
  14. - Boutroux 1927: Émile Boutroux in Des vérités éternelles chez Descartes (trad. fr. Di M. Canguilhem), Paris.
  15. - Bréhier 1937: Émile Bréhier, La création des vérités éternelles dans le système de-Descartes, «Revue philosophique de la France et de l’étranger», 123 voll. 5-6, pp. 15-29.
  16. - Brown 1994: Stephen F. Brown, Henry of Ghent (b. ca. 1217; d. 1293), in J.J.E. Gracia, Individuatio n in Scholasticism: The Later Middle Ages and the Counter-reformation (1150-1650), SUNY Press, New York, pp. 195-219.
  17. - Burlando 2014: Giannina Burlando, Suárez on Translatio Vocis ‘Veritas’, in L. Novák (a cura di), Suárez’s Metaphysics in its Historical and Systematic Context, De Gruyter, Berlin, pp. 63-86.
  18. - Caietanus 1888-1906: Tommaso d’Aquino, Summa theologiae cum Supplemento et commentariis Caietani, Ex Typographia Polyglotta S. C. de Propaganda Fide, Romae 1888-1906.
  19. - Carraud 2002: Vincent Carraud, Causa sive ratio. La raison de la cause de Suárez à Leibniz, PUF, Paris 2002.
  20. - Caruso 1979: Ester Caruso, Pedro Hurtado de Mendoza e la rinascita del nominalismo nella Scolastica del Seicento, La Nuova Italia, Firenze 1979.
  21. - Carvalho 1998: Mário Santiago de Carvalho, Prolegómenos para uma remissão do orizonte historial da evidência cartesiana, in M.J. Pinto, J.F. Meirinhos, Descartes. Reflexão sobre a modernidade. Actas do Colóquio Internacional: Porto: 18-20 novembro 1996, Fundação Eng. A. Almeida, Porto 1998, pp. 121-151.
  22. - Carvalho 2006a: Mário Santiago de Carvalho, Intellect et imagination: la «scientia de anima» selon les ‘Commentaires du Collège des Jésuites de Coimbra’, in Intellect et imagination dans la philosophie médiévale / Intellect and Imagination in Medieval Philosophy / Intelecto e imaginação na Filosofia Medieval, Brepols, Turnhout 2006 pp. 119-158.
  23. - Carvalho 2006b: Mário Santiago de Carvalho, A doutrina do intelecto agente no Comentário
  24. ao ‘De Anima’ do Colégio Jesuíta de Coimbra, in J.F. Sellés (a cura di), El Intelecto Agente en la Escolástica Renacentista, EUNSA, Pamplona 2006, pp. 155-183.
  25. - Carvalho 2006c: Mário Santiago de Carvalho, Tentâmen de sondagem sobre a presence do platonismos no volume do ‘De Anima’ do primeiro Curso Jesuíta Conimbricese, in J.A. Souza (a cura di), Idade Média: tempo do Mundo, Tempo dos Homens, Tempo de Deus, Est Editora, Porto Alegre 2006, pp. 389-398.
  26. - Carvalho 2006d: Mário Santiago de Carvalho, Introdução à leitura do Comentário dos Jesuitas de Coimbra ad ‘De Anima’ de Aristóteles (mediante o estudo do tema monopsiquista), in J.L.B. Luz (a cura di), Caminhos do Pensato. Estudos em Homenagem ao Professor José Enes, Edições Colibri, Lisboa 2006, pp. 507-532.
  27. - Carvalho 2007: Mário Santiago de Carvalho, The Coimbra Jesuits’ Doctrine on Universals (1577-1606), «Documenti e Studi sulla Tradizione Filosofica Medievale», XVIII, (2007), pp. 531-543.
  28. - Carvalho 2009: Mário Santiago de Carvalho, Tra Fonseca e Suárez: una metafisica incompiuta a Coimbra, «Quaestio» IX (2009), pp. 41-59.
  29. - Carvalho 2010: Mário Santiago de Carvalho, Introdução Geral à Tradução, Apêndices e Bibliografia, in Comentários do Colégio Conimbricense da Companhia de Jesus Sobre os Três Livros Da Alma de Aristóteles Estagirita, tr. port. a cura di M.C. Camps, Edições Silabo, Lisboa 2010, pp. 7-157.
  30. - Carvalho 2010b: Mário Santiago de Carvalho, Psicologia e Ética no Curso Jesuíta Conimbricense, Edições Colibri, Lisboa 2010.
  31. - Carvalho 2014: Mário Santiago de Carvalho, A receção da psicologia aristotélica (séc. XVI) em Roma e em Coimbra, «Revista Filosófica de Coimbra», XXIII (2014),
  32. pp. 89-111.
  33. - Carvalho 2015: Mário Santiago de Carvalho, Ensinar Filosofia na Coimbra do Século XVI: o caso dos ‘Commentarii Collegii Conimbricensis S. J.’ (1592-1606), «Noctua. International on-line Journal on the History of Philosophy», I-II (2015), pp. 182-203.
  34. - Carvalho 2016: Mário Santiago de Carvalho, Maria Conceição Camps, Cor, Natureza e Conhecimento. No Curso Aristotélico Jesuíta Conimbricense (1592-1606), Imprensa da Universidade de Coimbra, Coimbra 2016.
  35. - Carvalho J. 1917: Joaquim de Carvalho, A teoria da verdade e do êrro nas ‘Disputationes
  36. Metaphysicae’ d Francisco Suárez, «Revista da Universidade de Coimbra», VI (1917), pp. 42-69.
  37. - Casalini 2012: Cristiano Casalini, Aristotele a Coimbra, Anicia, Roma 2012.
  38. - Conimbricenses 1606: Commentarii Collegii Conimbricensis e Societate Jesu. In universam dialecticam Aristotelis Stagirita, D.G. Loureyro, Coimbra 1606.
  39. - Conimbricenses 2001: The Conimbricenses. Some Questions on Signs, trans. and ed. by J. Doyle, Marquette University Press, Milwaukee Wisconsin, 2001.
  40. - Courtine 1999: Jean-François Courtine, Suárez et le système de la métaphysique, PUF, Paris 1990, tr. it. a cura di C. Esposito, Vita e Pensiero, Milano.
  41. - Courtine 2003: Jean-François Courtine, La doctrine cartésienne de l’idée et ses sources scolastiques, in Id., Les categories de l’être. Études de philosophie ancienne et medievale, PUF, Paris 2003, pp. 241-265.
  42. - Courtine 2005: Jean-François Courtine, Inventio analogiae. Métaphysique et ontothéologie, Vrin, Paris.
  43. - Coxito 2003: Amândio Coxito, Génese e conhecimento dos primeiros princípios. Um confronto do Curso Conimbricense com Aristóteles e S. Tomás, «Rivista Filosófica de Coimbra», XII (2003), pp. 279-303.
  44. - Coxito 2005: Amândio Coxito, Estudos sobre Filosofia em Portugal no século XVI, Imprensa Nacional-Casa da Moeda, Lisboa 2005.
  45. - Cronin 1966: Timothy J. Cronin, Objective being in Descartes and Suárez, Gregoriana University Press, Roma.
  46. - Doyle 1983: John Doyle, Suárez on Truth and Mind-Dependant Beings: Implications for a Unified Semiotic, in J. Evans, J. Deely (a cura di), Semiotics 1983, The University Press of America, New York, pp. 121-133.
  47. - Doyle 1987-88: John Doyle, Suárez on Being of Reason and Truth I e II, «Vivarium », XXV (1987), pp. 47-75 e XXVI (1988), pp. 51-72.
  48. - Durandus 1567, Durandi a Sancto Portiano in Sententia Theologicas Petri Lombardi Commentariorum libri quatuor, in aedibus Viduae et Haerendum Ioannis Stelfij, Antuerpiae 1567.
  49. - Embry 2017: Brian Embry, Francisco Suárez on Eternal Truths, Eternal Essences, and Extrinsic Being, «Ergo», 19 (4), pp. 557-578.
  50. - Fonseca 1577: Pedro da Fonseca, Commentariorum in Metaphysicorum Aristotelis Stagiritae, Tomus primus, apud Franciscum Zanettum et Bartholomeum Tosium socios, Romae 1577.
  51. - Fonseca 1589: Pedro da Fonseca, Commentariorum in Metaphysicorum Aristotelis Stagiritae, Tomus secundus, ex officina Iacobi Tornerij, Romae, 1589.
  52. - Fonseca 1604: Pedro da Fonseca, Commentariorum in Metaphysicorum Aristotelis Stagiritae, Tomus tertius, apud Emanuelem de Lyra, Eborae 1604.
  53. - Frankfurt 1997: Harry Frankfurt, Descartes’ on the Creation of the Eternal Truths, «The Philosophical Review», 86 (1), pp. 36-57.
  54. - Gál 1977: Gedeon Gál, Adam of Wodeham’s Question on the “complexe significabile” as the immediate object of scientific knowledge, in «Franciscan Studies», 37 (1977), pp. 66-102.
  55. - Gasparri 2008: G. Gasparri, Le grand paradoxe de Monsieur Descartes. La teoria cartesiana delle verità eterne nell’Europa del XVII secolo, Firenze, Olschki.
  56. - Gaskin 2004: Richard Gaskin, Complexe Significabilia and the Formal Distinction, in Medieval Theories on Assertive and Nonassertive Language, a cura di Alfonso Maierù e Luisa Valente, Leo S. Olschki, Firenze 2004, pp. 495-516.
  57. - Gatto 2015: Alfredo Gatto, Gli avversari di Descartes. Pedro da Fonseca e i Conimbricensi sulle verità eterne e la potenza divina, «Noctua», 1-2 (2015), pp. 233-252.
  58. - Gilson 1913, Étienne Gilson, La liberté chez Descartes et la théologie, Alcan, Paris 1913.
  59. - Guidi 2018: Simone Guidi, L’angelo e la macchina. Sulla genesi della res cogitans cartesiana, FrancoAngeli, Milano 2018.
  60. - Henricus 1518: Henricus Gandavensis, Quodlibeta, Iodocus Badius Ascensius, Paris 1518.
  61. - Hervé de Nedellec 1513: Quolibeta Heruei subtilissima Heruei Natalis Britonis theologi acutissimi quolibeta vndecim… 1513.
  62. - Ippolito 2015: Benedetto Ippolito, Dio, il niente e la verità in Anselmo d’Aosta, Aracne, Roma 2015.
  63. - Karofsky 2001: Amy Karofsky, Suárez’s Influence on Descartes’s Theory of Eternal Truths «Medieval Philosophy and Theology», 10 (2), pp. 241-262.
  64. - Landucci 1980: Sergio Landucci, La creazione delle verità eterne in Descartes, «Annali della Scuola Normale Superiore di Pisa» 10 (1), pp. 233-281.
  65. - Madeira 2006: João Madeira, Bibliografia de e sobre Pedro da Fonseca, «Revista Filosófica de Coimbra», XXIX (2006), pp. 195-208.
  66. - Marion 1981: Jean-Luc Marion, Sur la théologie blanche de Descartes, PUF, Paris, 1981.
  67. - Martins 1991: A Metafísica Inacabada de Fonseca, «Revista Portuguesa de Filosofia », XLVII (1991), pp. 517-534.
  68. - Martins 1994: António Manuel Martins, Lógica e Ontologia em Pedro da Fonseca, Gulbenkian, Lisboa 1994.
  69. - Martins 2006: António Manuel Martins, The Conimbricenses, in M.C. Pacheco, J.F. Meirinhos (a cura di), Intellect et imagination dans la philosophie médiévale / Intellect and Imagination in Medieval Philosophy / Intelecto e imaginação na Filosofia Medieval, Brepols, Turnhout 2006, pp. 101-117.
  70. - Muñoz Delgado 1964: Vincente Muñoz Delgado, La lógica nominalista en la Universidad de Salamanca (1510-1530), Publicaçoes Monasterio de Poyo, Revista Edstudios, Madrid 1964.
  71. - Nuchelmans 1973: Gabriël Nuchelmans, Theories of the proposition. Ancient and medieval conceptions of the bearers of truth and falsity, North-Holland Pub. Co., Amsterdam 1973.
  72. - Nuchelmans 1980: Gabriël Nuchelmans, Late Scholastic and Humanist Theories of the Proposition, North Holland Publishing Company, Amsterdam 1980.
  73. - Nuchelmans 1982: Gabriël Nuchelmans, The Semantics of Propositions, in The Cambridge History of Later Medieval Philosophy, ed. by N. Kretzmann, A. Kenny, J. Pinborg, Cambridge University Press, Cambridge 1982, pp. 197-210.
  74. - Nuchelmans 1988: Gabriel Nuchelmans, The Distinction Actus Exercitus/Actus Significatus in Medieval Semantics, in N. Kretzmann (a cura di), Meaning and Inference in Medieval Philosophy, Kluwer Academic Publisher, Dordrecth 1988, pp. 57-90.
  75. - Oresme 2013: Nicolas Oresme, Quaestiones Super Physicam, ed. by S. Caroti, J. Celeyrette, S. Kirschner, E. Mazet, Brill, Leiden-Boston 2013.
  76. - Panaccio 2004: Claude Panaccio, Ockham on Concepts, Ashgate, United Kingdogm 2004.
  77. - Pereira 1967: Miguel Baptista Pereira, Ser e Pessoa. Pedro da Fonseca. O método da filosofia, Coimbra 1967.
  78. - Pereira 1999: Miguel Baptista Pereira, Metafísica e modernidade no caminhos do milénio, «Revista Filosófica de Coimbra» XV (1999), pp. 3-63.
  79. - Pessin 2010: Andrew Pessin, Divine simplicity and the eternal truths: Descartes and the scholastics «Philosophia», 38 (1), pp. 69-105.
  80. - Porro 1996: P. Porro, Possibilità ed esse essentiae in Enrico di Gand, in W. Vanhamel (ed.), Henry of Ghent. Proceedings of the International Colloquium on the occasion of the 700th anniversary of his death (1293), Leuven University Press, Leuven, pp. 211-253.
  81. - Porro 2011: P. Porro, Res a reor reris / Res a ratitudine, in I. Atucha, D. Calma, C. König-Pralong, I. Zavattero (eds.), Mots médiévaux offerts à Ruedi Imbach, Brepols, Turnhout 2011.
  82. - Rodano 1995: Paola Rodano, L’irrequieta certezza, Napoli, Bibliopolis
  83. - Rodano 1999: «Contradictio in meo conceptu». La compossibilità dei contraddittori nel Dio di Cartesio, in M. Herling, M. Reale (ed.), Storia, filosofia e letteratura. Scritti in onore di G. Sasso, Napoli, pp. 293-319.
  84. - Rodis-Lewis 1971: Geneviève Rodis-Lewis, L’Oeuvre de Descartes, Vrin, Paris.
  85. - Rodis-Lews 1982: Geneviève Rodis-Lewis, Création des vérités éternelles, doute supreme et limites de l’impossible chez Descartes, «Biblio 17. Actes de Nouvelles-Orléans», 1982, pp. 277-318
  86. - Scotus 1893-1894: Ordinatio, in Opera Omnia, ed. Wadding, Vivès, Paris, 1891-1895, 26 voll., voll. 8-21 (1893-1894).
  87. - Scribano 1999: Emanuela Scribano, L’inganno divino nelle «Meditazioni» di Descartes, «Rivista di Storia della Filosofia», 90, pp. 219-251.
  88. - Scribano 2000: Emanuela Scribano, Quel che Dio non può fare. Descartes e i limiti della potenza divina, in G. Canziani, M.A. Granada, C.Y. Zarka, Potentia Dei. L’onnipotenza divina nel pensiero dei secoli XVI e XVII, Milano, Franco Angeli, 2000, pp. 335-350.
  89. - Silva 1959, C.A. Ferreira da Silva, Teses Fundamentais da Gnosiologia de Pedro da
  90. Fonseca, Lisboa 1959.
  91. - Silvestri 1918: Tommaso d’Aquino, Summa contra Gentiles, lib. 1-2 cum commentariis Ferrariensis, Typis Riccardi Garroni, Romae, 1918.
  92. - Stegmüller 1959: Friedrich Stegmüller, Filosofia e teologia nas Universidades de Coimbra e Évora no século XVI, Universidade de Coimbra, Publicações do Instituto de Estudos Filosóficos, Coimbra 1959.
  93. - Suárez 1597: Francisco Suárez, Disputationes Metaphysicae, in Francisco Suárez, Opera Omnia, Vivès, Paris 1856-1878, 28 voll., voll. 25-26 (1866).
  94. - Walski 2004: Gregory Mark Walski, The Opponent and Motivation behind Descartes’ Eternal Truths Doctrine, in A. Del Prete (ed.), Il Seicento e Descartes. Dibattiti
  95. cartesiani, Le Monnier Università, Firenze, 2004, pp. 43-60. - Wells 1982: Norman J. Wells, Descartes’ Uncreated Eternal Truths, «The new scholasticism », 56 (2), pp. 185-199
  96. - Zupko 1994-1997: Jack Zupko, How it played in the ‘Rue de Fouarre’: The Reception of Adam Wodeham’s Theory of the ‘Complexe Significabile’ in the Arts Faculty at Paris in the Mid-Fourteenth Century, in «Franciscan Studies», 54 (1994-1997), Franciscan Philosophy and Theology. Part II, pp. 211-225.

Simone Guidi, La quaestio veritatis in Pedro da Fonseca: il problema della simplex apprehensio e la fondazione delle identità logiche in "RIVISTA DI STORIA DELLA FILOSOFIA" 1/2020, pp 51-80, DOI: 10.3280/SF2020-001003